PAGES

KAMUSI YA KIKAGULU DICTIONARY - NA CUTHBERT YOHANA MWENDI

A

CHIKAGULU

KISWAHILI

ENGLISH

afula

tambaa

crawl, creep

agana

tafuta

find

agila

pendezeana

be attractive, suit

agilila

potea

be lost

agilisa

poteza

lose

agilisa muda

Poteza muda

spend time

aho

nini/hapo/ndivyo

what

aka

waka

burn

ako

yako

your, yours

akwe

yake

his, her, hers, its

alabasa

papasa

grope about (in blindness)

ambasa

tawanya

spread, make an auction, display

ambika

pika

cook

andamila  

fuata

follow

andika/wola

andika

write

anga  

ruka/shangwe

fly (for birds), soar, run around making noise at wedding

angu

angu

pro my, mine

anika

anika

set out to dry, spread in the sun

ao pro

yao

their, theirs

asa

washa

set fire to, light

asa moto

washa moto

heat up, make fire

asama

achama

open mouth wide, yawn

asima  

kopa

lend, borrow

au

au

or

B

baba/tate

baba

father

baka

paka

smear

bahuka

kiangazi

summer

balalila

kashfa

slander

balua

barua

letter

bamisa

piga

hit

bana

haribu

destroy

banika

haribika

be destroyed, be disturbed

basi

basi

adv well then, enough

bawa

chuma

gather, pick flowers, fruit, vegetables

bebelebebele

mlio wa kengele

clinking sound from animal bell or utensils

bebelesa

tafuta kwa kelele

search for noisily

bena

vunja

break

besa

dharau

scorn, deride, despise

beta

peta

bend, winnow

Biblia

Biblia

Bible

bida

pinda

turn

biduka

geuka

turn around

bidula

geuza

turn upside down, change, answer

bilima

kimbia

run

bisi

bichi

raw, unripe

bomba

bomba

pump

bonhola

Ota mvi

blossom, begin to have grey hair

bosi

kwanza

first

bota

suka, fuma

 twist, spin

bwihila

pumzika

rest

bulumula

buluza

 drag

bundiki

bunduki

gun

bwaka

Piga yowe

scold

bwana

bwana

 mister

C

cha /ucha/ kucha

pambazuka

dawn

chafu

chafu

dirty

chakudia

chakula

ood

chali

mtoto

child

chanyha

juu

top

chaongo

ubongo

brain

chawelu

kweli

 in fact,

chela

chelewa

be late

chibamhu

Nyoka kifutu

cobra

chibanda

kibanda

nhut

chibofu

kibofu

bladder

chibubu

bubu

dumb

chibuga

sungura

hare

chidama

ndama

calf

chidangi

Panya mdogo

 mouse

chidoga

roho

soul

chidole

kidole

 finger

chidufa

kibiyongo

 hump

chidula

kipofu

 blind

chiduo

kitovu

navel, umbilical cord

chifa

kifua

chest

chifungi  

kichaka

hiding-place

chigele

Muda/wakati

 time

chigugumisi

kigugumizi

 stutter

chihanga

Paji la uso

 face

chihombela

Baiskeli

bicycle

chihulo

kichaka

thicket, small forest

chijiji

kijiji

village

chikala

Mnyama mkali

Fierce animal

chikalo

Kikao

meeting

chike

kike

feminine

chikundi

kikundi

group

chila

kila

every

chilefula

kidevu

chin

chilema

kilema

crippled person

chililo

kilio

mourning, cry

chilimo

kilimo

agriculture

chilimu

mnyama

animal

chilo

usiku

night

chilonda

kidonda

 wound

chilwanda

kijito

stream

chimilila

Simamia/nyooka

straight away, non-stop

chimuli

Taa ya jadi

traditional lamp

chimwande

haraka

quick, quickly

chinhu

kitu

thing

chinja

chinja

slaughter

chinyala

aibu

shame

chinyang’hanya

ghafla

abruptly

chinyemi

furaha

celebration, happiness

chinyuli

kipupwe

cold season/ winter

ching’ho

kiwiko

elbow

ching’weng’we

zeze

banjo

chisa

giza

darkness

chisege

kikapu

basket

chisima

kisima

well

chisindo

keshokutwa

day after tomorrow

chisinyagilo

kisigino

heel

chisungu

kijipu

pimple

chisungula

sungura

rabbit, hare

chisuswe

nge

scorpion

chitabu

kitabu

book

chitambala

kitambaa

cloth

chitunda

kilima

hill

chitunhumu

mwavuli

umbrella

chiwanja

kiwanja

plot of ground

chiwembe

wembe

razor

chiya

chombo

vessel

chiyeti

waziwazi

publicly

chokaa

chokaa

whitewash

chonhyogela

chechemea

limp

chonyhoma

sitasita

hesitate

chuja

chuja

filter

chuma

chuma

 iron

chupa

chupa

bottle

chiyeti

a wazi

publicly

D

daha

weza

be able

danha

danganya

tell lies

datu

tatu

num three

dedede

samahani

please, sorry

deka

tapika

vomit

deki

deki

mop

deseka

kasirika

 be angry

dibahila

unyoya

feathers fur

dibakwa

mlango

door

Dibalabala/ilila

barabara

highway

dibanhi

mlango

door

dibata

bata

 duck

dibeja

kidevu

 jaw

dibiki

mti

 tree

dibugo

Mbung’o

 tsetse fly

dibuibui

buibui

spider

dibula

chura

frog

dibululu

zizi

cowshed, cattle corale

dibuyu

kibuyu

calabash, gourd

dibwa

mbwa

dog

dibwasiko

mbweha

fox

dibwihilo

pumziko

break, pause

dichese

cheche

spark

didako

tako

buttock

didalaja

daraja

bridge

didalu

Shina la ndizi

banana plant

didege

ndege anayeruka

bird

didete

tete

reed

didogowe

punda

donkey

diduwilu

Kondoo dume

ram

diembe

embe

mango

difa

kifo

misfortune, death

difahata

pafu

lung

difiga

figa

hearthstone

difindi

goti

knee

difisi

fisi

hyena

difu

majivu

ashes

difufu

nundu la ng’ombe

hump (of cattle)

difuke

jasho

sweat

difulagobe

kobe

tortoise

difulata

Mbuzi dume

male goat

difulo

povu

foam

difulu

Kiota cha ndege

bird’s nest

difunde

wingu

cloud

digadu

kaa

crab

digana

Mia moja

hundred

diganja

kiganja

palm (of hand)

digego, magego au meno

jino/meno

tooth

digembe

jembe

hoe

digendegende

Endelea

all the time

digiso, pl. meso

jicho/macho

eye

digoda

kiti

chair

digolo

tumbili

monkey

digome

gome

bark

digongolo

jongoo

millipede

digoya

salama

well, good

digoyagoya

taratibu

carefully, slowly

diguha

mfupa

bone

digule

panya

rat

digulo

jana

yesterday

digunda

tarumbeta

trumpet

digunda

Pembe la mnyama

animal’s horn blown during circumcision

digwalangwa

Nyoka mwenye pande mbili zinazofanana

two-faced snake

dihaja

paja

thigh

dihembe

dihembe

horn

dihengele

Tobo kwenye ukuta

hole (in the wall)

dihowe

kungulu

crow

Dihungwa

Mtoto aliyezaliwa kwa dawa za mganga wa kienyeji

female child born as a result of the mother being treated by a traditional healer

dichatu

chatu

python

dijiko

jiko

kitchen

dijogolo

jogoo

rooster

dijoka

nyoka

snake

dijua

siku

day

dijuma

wiki

week

dijwi, maji

sauti

voice

dikala

mkaa

charcoal

dikambaku

ng’ombe dume

bull

dikanda

mzigo

burden, luggage

dikanga

Kanga (ndege)

guinea-fowl

dikanisa

kanisa

church

dikenje

kigelegele

cheer

dikofe

konokono

snail

dikolo

mjomba

uncle

dikololo

kikohozi

cough

dikolongo

shimo

hole, pit

dikombe

ganda

fruit skin

dikombe jala

kucha

fingernail

dikonde

tumbaku

tobacco

dikonje

Gamba la konokono

cowrie-shell

dikopo

kopo

tin can

dikumi

kumi

ten

dikungugo

ukoo

clan

dikusisi

jaa/shimo la taka

rubbish heap

dilamba

kisima

well

dilefu

ndevu

beard

dilefula

Ndevu za mhindi

maize stubble

dilimba

malimba

type of xylophone

dilimi

ulimi

tongue

dilolo

shamba

farm, valley

diua

ua

flower

diluli

vumbi

dust

dilumbu

Dada/kaka

opposite sex sibling

dilundo

lundo

heap

dima

chunga

care, look after

dimamba

mamba

crocodile

dimoma

Nyoka kifutu

puff-adder

dimudyo

tunda

fruit

dimwemwe

radi

thunder, lightening

dimwewe

mwewe

kite, hawk

dindolo

kiazi

sweet potato

dinungu

nungunungu

porcupine

dinyagala

jani

leaf

dinyani

nyani

baboon

dinyanya

nyanya

tomato

dinyau

paka

cat

ding’hokwa

majini aina ya mbudu

type of grass

ding’hundi

vumbi

dust

dipalilo

Njia ya ng’ombe

wide cattle path

dipanga

panga

machete

dipela

ubuyu

baobab fruit

dipilopilo/igondo

Baiskeli ya miti

wooden bike

diponge

kipande cha nyama

piece of meat

dipuli

tobo

type of hole

dipulo

rungu

big club

dipunda

punda

donkey

dipwipwi

homa

general disease

disanga

mchanga

sand

disasi

kitanda

bed

diselo

ungo

traditional pot

dishagililo

ufagio

broom

disimbo

Shimo dogo

small pond

disina

jina

name

disomo/difuso

somo

lesson

disosi

machozi

tears

disungu

jipu

abscess

diswali

swali

question

ditagi

yai

egg

ditego

tego

charm used in traditional medicine

ditewa

kundi la wanyama

flock, crowd

ditoga

ini

liver

ditombo

ziwa/titi

breast

ditongo

pori

forest

ditope

tope

mud

ditunyo

sifu

praise

ditwi

kichwa

head

diusi

Mbwa mwitu

wolf

diwe

jiwe

stone

diwenje

taa ya moto wa mabua

traditional lamp

diya

kula

eat

diyega

bega

shoulder

diyelo

leo

today

diyowe

karanga

peanut

doda

oza

rot, decay

doda

kuoza

rotten

dodogi

kidogo

 small

doga

fikiri/waza

think

donha

lowana

 get wet

du

tu

 only

duga

kosa

 fail

dulika

telemka

 go down

duma

Duma

cheetah

duma

Kukosa msaada

be without help, be troubled

dumangila

hangaika

suffocate, be tortured

dumisa

jigonga

knock

dumula

kata

cut

dung’hu

wekundu

red

dye

ya

his/her

E

ega

vuta

 pull

egamila

jiegemiza

 lean

ehe

ndio

yes, okay

ela

Kuwa msafi

thresh, become clean

eleka

Beba mtoto

bear a child

elekigwa

kuzaliwa

be born

elesa

zalisha

deliver a woman (of child)

enda

penda

love

endekana

takiwa

be forced

endesa

pendezewa

please

ene

mwenyewe

him/her/it/they

enela

enea

fit

enu

yenu

your, yours

enyecho

yenyewe

self

etu

yetu

our, ours

F

fala

vaa

wear, put on

familia

familia

family

fasa

valisha

dress someone

fibi

mbaya

badly

fifu

uvivu

spoilt

figo

figo

kidney

fika

fika

find, reach

fala

vaa

wear, put on

filimbi

filimbi

 whistle

filinga

finyanga

 roll

fimba

vimba

swell

fina

kama, kama vile

like, that, namely

fina

cheza

dance, play, circumcise

finju

Onea wivu

mischief, intrigue

finya

Fumba macho

close eyes

finyilisa

vumilia

 suffer, bear patiently

fisa

ficha

hide

fitini

kashfa

slander

fua

fua

wash

fuga

fuga

keep livestock, tame

fugama

chuchumaa

 kneel

fuilila

fulia

grope about (in the dark)

fuka

Fuka moshi

remove sand, give smoke

fukisa

fukia

cover a hole, give out smoke

fukula

fukua

dig up

fula

mvua

rain

fula

jamba

fart, break wind

fulafu

siafu

black biting ant

fuluka

iva

be finished, be ready

fulusa

maliza

finish

fumbatila

fumbatia

grasp

fumbula

vumbua

find out, catch, stir up

fume

ugonjwa wa ngiri

disease

funda

shavu

cheek

funda

vunda

decompose

fundo

pingili

knot

funja

funza

jigger

funya

finya

pinch

fusa

jifunza/fundisha

learn

futa

sura

face, shape

G

galamu

pana

wide

galuka

badilika

grow, change

gamba

sema

speak

gati

ndani

inside

gawa

gawa

divide

gelegela

kumbuka

remember

gelegesa

kumbusha

remind

geleka

Weka chungu jikoni

put on fire

gelesa

jazilisia

pour, fill

genda

tembea

go, walk

gendelela

endelea

continue

gendesa

nenda

drive

gesa

jaribu

try, taste

geta

nyoa

shave

gida

mimina

pour

gina

nenepa

become well nourished (of animals)

goja

ngojea

wait

gola

vuna

reap, harvest

goloko, nyoloko

rafiki

friend (vocative)

golola

nyoosha

straighten, stretch

golosa

tengeneza

make, repair, arrange, do

gomba

gombana

quarrel

gona

lala

sleep

gona lungata

Lala chali

lie on one’s back

gona nhogo

Lala usingizi

sleep deeply

goneka

alika

invite

gonela

lalia

sleep on something

gonelela

lala sana

oversleep

gongomana

inama

bow, bend down

gonja

pinda

become bent

gonjesa

pindisha

bend

gong’onda

gonga

knock

gosi

mme

male

gubika

funika

cover

gubula

funua

uncover

guhi

ufupi

short

gula

nunua

buy

guma

weka

pour, put

guta

shiba

be full, have enough to eat or drink

gweye

wewe

 you

H

hah

haaa

 uh-huh, I see

habali

habari

 news

habehi

karibu

adv near

hakili

akili

ability, intelligence

hali

hali

situation

hamba

kuanzia

since, but

hamba

pamba

dress, decorate

hambia

sasahivi

 now

hambula

Vua nguo

 undress

hamsini

hamsini

fifty

hamwande

mbele

ahead, in front, future

handa

panda

plant

hanga

Fanya pamoja

share, do together

hananga

taka

 want

hanganisa

changanya

mix, put together

hangila

changia

share

hanhu

sehemu

 place

hasa

changanya

 mix

hasi

chini

under, down

hata

hapana

no

hegulo

jioni

 evening

hela

maliza

finish

helesa

mpa

pass on, give back

hese

ndio

 yes

heshimu

heshimu

honour

heye

ndio

ok

hija

iba

steal

hila

mpango

plan

himba

chimba

dig

hindila

fungia

lock

hita

nenda

 go

hoka

pokonya

take off (by force)

hokela

pokea

welcome, receive

hasi

chini

under, down

hata

hapana

 no

hegulo

jioni

evening

hela

maliza

 finish

hoki

wapi

where, what, who

hola

poa

cool down

homa

homa

fever

hona

pona

recover

honda

twanga

pulverise, pound

honi

wapi

where

hosa

poza

cure, cool down, make trouble

huduma

huduma

service

hugusa

pukuchua

strip off (grain of corn)

huila

tegemea

 rely on

hulika

sikia

feel, hear

humuluka

telemka

 come down

hungikila

pungukiwa

fall short

hunguka

pungua

diminish, reduce

husunika

huzunika

become sad

I

ibada

ibada

service

ichaka

haina

be without, lack

idika

itika

answer a call

iega

bega

scratch

ifa

iva

ripen, be well cooked

ifa

msiba

death

igala

peleka

bring, escort, carry, send

igilisa

igizia

imitate

igolola

jinyoosha

stretch oneself

iha

mbaya

be bad

ija

imekuja

come

ika

weka

put

ikala

kaa

stay, sit

ila

rudia

redo

ilaga

aga

say goodbye, take leave of

ilaha

apa

make a vow, swear

ili

mbili

two

ilila

barabara

barabara

ima

simama

stand

imba

imba

sing

imila

simamia

guard, supervise

imilisa

linda

watch

ina

ina

be, exist, have

inamila

inamia

kneel down, bend forward to look for

inanga

ita

call

inda

mimba

pregnancy, uterus

inga

fukuza

chase

ingahi

ngapi

how much, how many

Ingelesa

kiingeleza

 English

ingi

nyingi

many

ingila

ingia

arrive, enter

inhamu ing’hulu

Ukimwi

AIDS

inuka

inuka

wake up

inula

beba

pick up, lift

inusa

amsha

wake up

inya

ya

having

ing’ha

toa/mpa

 give

isha

mpya

new

ishilini

ishirini

twenty

isi

nchi

country, land

itila

mwaga

pour away

itumba

imevimba

Become big

J

jelu

weupe

white

jenga

jenga

build

jibila

Kwepa Kwenda chini

sink, submerge

joja

Piga kelele

shout, make noise

jumamosi

Jumamosi

Saturday

jumapili

Jumapili

Sunday

jumha

ruka

jump

junjuka

kasirika

get very angry

jung’unja

tingisha/tikisa

shake someone, push someone around

K

kaba

kaba

throttle, strangle

kabati

kabati

rattle used in a dance

Kagulu

kikagulu

Kagulu

kahe

tena

again, also

kalamu

kalamu

pen

kali

kali

strict

kama

Kamua maziwa

squeeze, wring, milk

kamei

halafu

then

kanda

kandika

knead, plaster

kangala

kukua

be fully grown, mature

kano

ghara

storage

kasi

kazi

work

kasinga

kaanga

fry

kata

chimba

dig

katali

zamani

long time ago

kaya

nyumba

house, village

keha

pumua

breathe

keli

tena

second

kenda

tisa

nine

kifana

kufanana

resemble

kifuna

kujivuna

boast

kigolodyola

kuvunjika

sprain the ankle

kihakana

kupakana

be adjacent

kinda

kuwanga

cast a spell

kinga

kinga maji

gather dripping water

kingika

Pakata miguuni

put on lap

kingilila

ingilia

interfere

kiwa

umaskini

poor

kiyoga

kuoga

take a bath

kobadika

jikwaa

stumble

kola

kamata

catch, hold

kologa

kologa

stir

kolola

kohoa

cough

koloma

koloma

snore

koma

ua

kill

kombelesa

kombeleza

scrape out, clean out (e.g. bowl)

kompyuta

komputa

computer

konda

kukunda

be thin

konga

anza

start

kongola

winda

hunting

kongosa

kusanya pesa

collect money

kong’ha

tafuta

look for, suck

kong’hola

Kusanya pamoja

collect together

kosi

kozi

course

kosoko

Kwa sababu

because

kugutu

ngumu

difficult

kuku

babu

grandfather

kula

kukua

grow up

kulu

kubwa

big

kulume

kuume/upande wa kulia

right hand side

kumba

kona

corner

kumba

kufinyanga

mould

kumbatila

kumbatia

embrace, nurse

kumbe

kumbe

but

kumbila

Vizia chakula

eat without working for it

kumoso

kushito

left hand side

kumula

fungua

open

kundugisa

sukumia

push

kunje

nje

outside

kunyatila

kumbatia

embrace

kuta

kutana

meet

kwacha

Parua

scratch

kwamba

kwamba

though

kwangula

kwangua

scrape

kwani

kijani

green

kwansa

kwanza

first

kwasa

washa

heat up

kwawilila

kushikilia

grab, try to get hold of

kwega

vuta

pull, drag

kweja

kojoa

urinate

kwila

panda juu

climb, come up

kwimage

asante

thanks

L

lafa

toa

take away, produce, give out

lagala

dondoka

fall down

lagisa

agiza

order

lakala

ungu

become burnt

lakasa

unguza

burn, scorch

lala

zeeka

grow old

lamula

amulia/hukumu

decide, judge

lamusa

salimia

greet

langa

angalia

look, see

langi

rangi

colour

langisa

tafuta

search, look for

langisisa

Kuwa makini

be careful

lapa

Piga kelele

cry

lasima

lazima

must

lawa

Toka nje

leave, bring forward, come from

lawanisa

tokelezea

be prominent, appear

legela

legea

be faint

legusa

ondoa

send away, remove

leka

acha

leave, go away, refrain, allow

lela

lea

bring up, nurse, produce offspring

lema

kataa

refuse, disagree

lemesa

kataza

disallow, withhold from

leuka

ondoka

leave (off), go away

leusa

ondoa

take out from

liga

tukana

abuse, insult

liganisa

linganisha

compare

liha

lipa

pay

lila

lia

 cry

lima

lima

cultivate

loga

loga

bewitch

loka

pita

pass, cross, penetrate

londa

chukua

take, carry

longa

sema

say, pronounce

longola

tangulia

go in front, go ahead

longosa

tanguliza

lead the way, guide

opola

vua

fish up, pull out

losa

pitisha

make someone cross something

lota

Ota ndoto

dream

lowa

vua

fish

lowo

lakini

but

lubafu, mbafu

mbavu

rib

lubeso

dharau

contempt

luboga

majani

a few vegetables

ludole

nguvu

strength

luga

uwanja

courtyard, ground

lugaluga

taratibu

carefully

lugano

sana

much

lugendo

mwendo

movement

luholwe

kamba ya kuanikia nguo

rope for hanging clothes on

luhoma

shetani

counter-blessing, evil

lujwili, njwili

nywele

 a strand of hair

luka

suka

weave

lukasi

ukuta

wall

lukolo

ukoo

clan

luma

uma/ng’ata

bite

lumba

shukuru

thank

lumboya

upweke

lonely, loneliness, sad, sadness

lumbulula

fungua

undo (e.g. weaving)

lumuka

chelewesha

delay, linger

lumwelumwe

nafuu

better, improved situation

lumwewe

radi

thunder, lightening

lunda (ilundo)

lundika

pile up

lundila

lundikia

 pile

luneka

nafasi

time, chance

lupasi

Harufu nzuri

good smell

lupeho

kivuli

 shade

lusigi

kamba

string

lusimo, simo

hadithi

story, story

lusito

fito

thin supporting pole

lusona, misona

mahari/posa

dowry ceremony, engagement

luta

nenda

go

lwanda

Mto wa maji

river

lwandi

upande

side

lwimbi

mpaka wa shamba

 rim, edge of field

lwimbo, nyimbo

wimbo, nyimbo

song

lwinango

wito

call (ing)

M

mafuta

mafuta

oil

mafuta ga uto

Mafuta ya mgando

oil from animal fat

magenda

matembezi

walk

Mahungo

Jina la mtoto wa kiume aliyezaliwa baada ya mama kutibiwa na mganga wa kienjeji

mother being treated by a traditional healer

mai

mama

my mother

maisha

maisha

life

makwejo

mkojo

 urine

mala

mara

 time

mala

maliza

finish

malagisa

malizia

complete

malelia

malaria

malaria

mama

bibi

grandmother

mangala

kengele za kuvaa miguuni za kuchezea ngoma

bells worn around the leg

manya

jua, fahamu

 know

mapasa

mapacha

twins

mapuni

mapuuza

slowness

mashine

mashine

machine

masika

masika

 rainy season

masisi

masizi

soot

mate

mate

saliva

matolelo

mahari

relationship between clans through marriage

mawese

mafuta ya mawese

palm oil

mbago

poli, majani

wilderness

mbaso

patasi

adze, chisel

mbewa

panya wa porini

 wild rat

mbeyu

mbegu

 seed

mbogo

nyati

 buffalo

mbona

kwanini

why

mbuguma

ng’ombe au mbuzi jike

female goat or cow

mbuguni

mbelewele

maize flower

mbuguni

mbuni

ostrich

mbuli

neno

Word, affair

mbuya, wambuya

rafiki

friend

mbwegele

Kifundo cha mguu

ankle

meji

maji

water

mele

maziwa

milk

mema

jaa

overflow, fill

memesa

Jaa hadi juu

fill up

mesa

meza

swallow

meso

macho

eyes

mhaka

mpaka

boarder

mhalahala

swala

gazelle

mpanda

maharage

bean

mhando

fimbo

stick

mhani

chawa

louse

mheho

baridi

cold, wind

mhela

Faru

rhinoceros

mhene

mbuzi

goat

mhola

utulivu

calmly, peacefully

mholamhola

taratibu

slowly

mhuku

panyabuku

field rat

mhula

pua

nose

mhule

punje

grain

mhumbu

pumbu

testicle

mhungile

Harufu nzuri

good flavour/smell

milaki

lini

when

misi

mchana

afternoon

misungu

ujuzi, akili nyingi

intelligence, skill

miti

dawa

medicine

Miyangu, wayangu

mwenzangu,wenzangu

my fellow, colleague, neighbor

mjuho

mchuzi

broth

mndugu

ndugu

 relative

moki

Kwenye nini

inside where

monga

Sehemu fulani

some, any

Mologolo

Morogoro

Morogoro

mosi

moshi

one

moto

moto

fire

moyo

moyo

heart

mpaka

hadi

until, to

mpanda

maharage

beans

msikiti

msikiti

mosque

mubala

mwerevu

clever person

mudala

bibi

old woman, “missus”

mudimi

Mchunga mifugo

shepherd

mudoba

mvivu

lazy

mudula

kipofu

 blind

mufele

mwanake

woman

mufimba

maiti

corpse, carcass

mufuko

mfuko

pocket, bag

mufumbulaji

mkunga

traditional midwife

mufunangu

Mdogo wangu

younger sibling

mufundo

hasara

cause of regret or sorrow, secret

mufusa

mwalimu

teacher

muganga

Mganga wa kienyeji

medicine man

mugeni

mgeni

guest

mugoha

mkuki

spear

mugoli

tajiri

rich

mugolosaji

mtengenezaji

worker

mugongo

mgongo

(human) back

mugosi

mwanaume

husband, man

mugulu

mguu

leg

mugunda

shamba

farm

mugwa

muwa

sugarcane

muhai

mchawi

sorcerer, witch

muhiji

mwizi

thief

muhogo

mhogo

cassava

muhufu

mwepesi

light (in weight)

muhulo

msitu, kichaka

bush, small forest

mujelelo

kijana

young man

mukate

mkate

bread

muke

mke

wife

mukeka

mkeka

mat

mukila

mkia

tail, penis (colloquial)

mukonga

mkonga wa tembo

trunk (of elephant)

mukono

mkono

hand

mukulu

mkubwa, Bosi

head person

mukumbisi

mgomvi

sponger (parasite), quarrel some person

mukwe

mkwe

in-law

mula

fungua

open

mulamu

shemeji

brother/sister-in-law

mulango

mlango

door

mulenge

mbalamwezi

moonlight

mulika

mulika

shine, give light to

mulile

utamu

sweetness

mulimo

kazi

work

mulomo

mdomo

mouth, lip

mulongo

Majina ya jadi

taboo name

mululi

filimbi

flute

mulume

mumewe

husband

mulundo

mkutano

meeting

Mulungu

Mungu

God

munana

nane

eight

mundele

msichana

girl

mundewa

mfalume

king, chief

munhu

mtu

person

munjolinjoli

polisi

police

munyasi

Majani ya kuezekea

grass for thatching

munyu

chumvi

salt

mupango

mpango

plan

mupela

mbuyu

baobab tree

musale

mshale

arrow

muse

Manyoya ya mkia

tail hair

musehe

mzee

old person

musigo

mzigo

luggage

musimu

mzimu

spirit (of dead person)

musindamafu

mtulivu

orderly person, mild person

musipi

mshipi

string made of cloth

musisi

mzizi

root

musitali

mstari

row

musiwanda

mtoto wa mwisho

lastborn

musua

mchwa

termite

musungu

mzungu

European

Mutagwa

mtoto njiti

premature baby

mutala

mavi

excrement

mutama

mahindi

maize

mutapita

mtafsiri lugha

interpreter

mutego

mtego

trap

mutela

mwiko wa kupikia

wooden ladle

mutogomaji

mfanyakazi

worker

mutufi

mwili

body

mutuka

gari

car

mutumba

mjomba

uncle

mutwango

mchi

pestle

muwa

mwiba

thorn

muwese

mti wa mawese, mtende

oil palm

mwaka

mwaka

year

mwali

mwali

maiden, virgin

mwifusi

mwalimu

teacher

mwana

mtoto

child

mwanike

kijana

youth

mwe

hakika

certain

mwe(du)

moja

one

mwemwetela

tabasamu

smile

mwesi

mwezi

month

mwifusa

mwanafunzi

student

mwihwa

mpwa

niece, nephew

mwimilisi, wemilisi

mlinzi

guard

mwongolaji

muwindaji

hunter

N

na

na

and, with

namha

lamba

lick, taste with the tongue

nane

nane

eight

nani

nani

who

nawa

nawa

wash

ndesi

ndezi

kind of rat

Ndianao

Jina la kike (maana yake nimekula nao)

Ndianao – kagulu female name (meaning I had a meal with them)

ndulele

tulatula

a type of flute

nduwano

ndoano

fish hook

ne

nne

four

nega

chota maji

fetch water

nene

nene

fat

ng’angila

dumaa

be undeveloped, be stunted

ng’halika

kama

if

ng’hande

kande

food from polished maize mixed

ng’hata

katua

uncultivated farm

ng’hatu

bado

still, not yet

ng’hefu

chache

inside of cheek

ng’hilu

kiu

thirst

ng’hinda

toto

kid

ng’hingo

ngozi

skin

ng’holo

kondoo

sheep

ng’honde

bangi

marijuana

ng’hondo

vita

war

ng’hosi

nzi

fly

ng’howo

ndizi

banana

ng’huhe

aina ya panyabuku

type of porcupine

ng’huku

kuku

hen

ng’huli

ngozi

skin

ng’hulumbisa

ndege kurumbizi

nightingale

ng’hulu

kubwa

big

ng’humbisi

ugomvi

quarrel

ng’hunde

kunde

bean, cowpea

ng’hutwi

sikio

ear

ng’hwaha

kwapa

armpit

ng’hwasule

kakakuona

pangolin

ng’hwikwi

kwikwi

hiccup

ngili

Nguruwe poli

warthog

ng’ina

mamaake

someone else’s mother

ngodi

kuni

bundle of firewood

ng’ola

Ng’oa

uproot, harvest

ng’oma

ngoma

dance, drum

ng’ombe

Ng’ombe

cow

ng’onyo

mdudu

ant

nguha

kupe

tick

ngula

ngao

shield

ng’ula

guna

grunt

nguluwe

nguluwe

pig

ngwa

ya mtu

someone’s

nhambo

safari

journey

nhamu

ugonjwa

Sickness, disease

nhanga

kama

if

nhani

kwanini

how, why

nhasa

maombi

prayer

nhechilo

usiku

at night

nhegela

labda

maybe

nhegulo

jioni

in the evening

nheifo

hivyo

like that, the same

nhembo

tembo

elephant

nhemo

shoka

axe

nhogota

Mbuzi jike ambae hajazaa

female goat not yet bearing kids

nhole

ndoa

marriage

nhomondo

kiboko

hippopotamus

nhondoiya

keshokutwa

the day after tomorrow’s morrow

nhongo

usingizi

sleep

nhosiku

kesho

tomorrow

nhosikusiku

asubuhi

morning

nhulahanju

mtoto wa kwanza

first born

nhungwe

umande

dew

nhunyi

ngoma

drum

nhwiga

twiga

giraffe

ni

ni

is

ni

nini

what

niye

mimi

I

njala

njaa

hunger

njama

Kikao maalum

special meeting

njifi

mvi

grey hair

njila

njia

path

njila mhanda

njia panda

crossroad

njosi

ndoto, maono

 dream, vision

njuki

nyuki

 bee

njwili

nywele

 hair

no

ni

is

no

hii

this

noga

pendeza

be good

nola

noa

sharpen

nonela

busu

 kiss

nonga

lugha

language, topic

nugula

fumbua macho

open eyes, stare

nung’ha

nuka

smell

nusa

nusa

 smell, sniff

nyala

kauka

 dry, be barren

nyama

nyama

meat

nyamala

nyamaza

 be quiet

nyela

kunya

defecate

nyelesi

armpit

star

nyeye

ninyi

you

nyika

poli

bush

nyuma

nyuma

behind

nyundo

nyundo

 hammer

nyungu

chungu

 pot

nyuwa

menya

 peel

nywa

kunywa

drink

O

odoka

umwa

Be sick

ogoha

ogopa

 fear, be afraid

oha

funga

 tie, fasten, pack

ona

ona

 see

oneka

onekana

 be found

onela

furahia

rejoice, be happy

onesa

onyesha

show

ongesa

ongeza

increase, add up

ongeseka

ongezeka

be increased

ongola

winda

 hunt

onjola

nasua mnyama aliyenasa mtegoni

empty a trap

ose  

wote

all, whole, any

otela

Ota jua

 bask (in the sun)

P

papa

Beba mtoto mgongoni

carry a baby on one’s back

pata

pata

get

picha

picha

picture

pikipiki

pikipiki

motorbike

pima

pima

measure

posi

kimya

quiet, stillness

pululuka

ruka

Fly

pululusa

Fanya ndege kuruka

blow away, make something fly

puta

puliza

blow

putilisa

Puliza kuwasha moto

blow on (fire)

S

saa

saa

hour

saba

saba

seven

safili

safiri

travel

saga

saga

grind

sagula

chagua

choose

sakame

damu

blood

sama

hama

move away, migrate

samisaa

hamisha

remove

sambasa

haribu

engage in trade, misuse, devalue

sangalala

changamka

become cheerful

shangasi

shangazi

aunt

sang’hanya

Jianda kwa safari

prepare for a journey

sao

ao

theirs

sasa

chacha

turn sour, ferment

seheka

zeeka

become old

sehe

uzee

old

seiga

cheza

play

seka

cheka

laugh

selekali

serikali

government

sendi

pesa

money

senga

kata

cut

sengo

aina ya panga lililojikunja kidogo

scythe, machete

seye

sisi

we

shagila

fagia

sweep

shano

tano

five

shida

shida

problem

shukulu

shukuru

thank

shule

shule

school

sigala

bakia

remain, stay behind

sigasa

bakisha

cause to remain

sige

nzige

locust

sigi

kamba

rope

sigilila

agizia

instruct, direct

sika

zika

bury

sikilo

swala

antelope

sikisa

ziba

block the way

siku

asubuhi

morning

sima

zima

extinguish

simba

simba

 lion

simia

zimia

faint

similwa

sahau

forget

sinda

tumbo

stomach

sindamala

kujituliza

be in order

sindamasa

tuliza

put in order

singisa

tingisha

shake

singo

shingo

neck

sisila

sinzia

doze

sisili

nyembamba

slim

sita

sita

six

sito

nzito

heavy

soka

choka

be tired

soma

soma

study, read

somba

samaki

fish

somela

choma

roast

somola

chomoa

take out, draw out (from pile)

sona

shona

sew

songola

chonga

carve, cut to shape

sonona

Kuwa baridi

be cold

sowela

zoea

be familiar with, be used to

subula

piga

(colloquial) beat

sugusa

sukutua

gargle

suha

kasirika

be upset, sulk

sui

chui

leopard

suka

suka

plait

suke

nguo

clothes

sulula

chuluzika

trickle away, leak

suma

shinda

conquer, win

sumigwa

shindwa

be defeated

sumika

kushindwa

fail

sumwa

shindwa

fail, be unable

sungu

uchungu

European

sungula

sungura

hare, rabbit

sungula mboga

Tafuta mboga

look for vegetables

sunguluta

zunguuka

turn around, surround

sungwi

nyongo

bile

sunha

osha

wash

sunyala

chuchumaa

squat

supa

chupa

bottle

susubula

chubua

slough

swa

Jua kutua

sunset set

swanu, swamu

 

beautiful, good

T

taa

taa

lamp

tafusili

tafsiri

translate

tajika

kufa

die

tala

hesabu

count

talehe

tarehe

date

tali

refu

tall

tama

uma

hurt

tamba

safiri

travel

tambala

tambaa

crawl

tambula

tambua, fahamu

discover, realize, recognize, reveal

tambusa

salimia

greet at length, make small talk

tamigwa

umwa

feel sick

tamila

elezea

tell, explain

tamu

umwa

sick

tandika

tandika

spread, make a bed

tanga

tambua

recognize, realize, find

tangasa

tangaza

announce

tang’anyila

kutana

meet

tasa

omba

pray, help, ask for

tayali

tayari

ready

tega

tega

set a trap

tegelesa

sikiliza

listen

telela

teleza

slip

televisheni

television

television

tema

kata

cut, slash

tenda

fanya

make

tetema

tetemeka

shiver, tremble

tija

kimbia

 escape

tinhusa

shtua

startle

titu

nyeusi

black

toboka

toboka

become a hole

tobola

toboa

make a hole, pierce

togola

sifia

pray, praise

togoma

fanya

make, do

togota

tokota

boil (up)

tola

oa

marry

tonya

nyesha

rain

towa

piga

beat

towa nyasa

Piga chafya

sneeze

tubugila

tumbukia

be drowned, sink

tula

bomoa

break, split, spoil

tula njila

Tengeneza njia

begin

tuma

tuma

send

tubugila

tumbukia

reach inside, fall into

tumia

tumia

use

tumisa

Peleka posa

court, woo

tumula

Mpa mimba

impregnate

tunga

tunga

put beads on a string, compose music

tunya

sifia

praise

tuta

piga sana

beat hard

tutika

beba

carry

twa

tema

spit

twanga

twanga

pound

tyamula

Piga chafya

 sneeze

U

ubaga

Uji wa mtama

Guruel from millet

udoba

uvivu

laziness

ufa

kufa

die

ugali

ugali

maize porridge

uganga

uganga

art of medicine man, witchcraft

ugimbi

pombe

beer

ugoko

ukoko

crust

ugono

Sehemu ya kulala

sleeping place

ugwa

kuanguka

fall

uhai

uchawi

witchcraft, magic

uhele, hele

upele

skin disease

uji

uji

gruel

ujuguni

mbu

mosquito

ukaya

nyumbani

home

uki

asali

honey

uko

huko

there

ulanga

mbingu

heaven

ulili

kitanda cha miti cha kienyeji

traditional bed

ulongo

udongo

soil, mud

umage, mimage

kisu

knife

umba

umba

moulid

umi

Uzima

health, life

umwambu

ng'ambo

riverside

upande

upande

side

upung’huka

kucha

dawn

usa

uza

sell

usa

uliza

ask

usaga

Kitanda cha miti

wooden bed

usage

unga

flour

usalu, salu

shanga

bead

usi

uzi

thread

usito

uzito

weight

usungu

uchungu

grief, bitterness, poison

uta

upinde

bow

utole

ndoa

marriage

utowi

ugomvi

conflict, quarrel

utumbu, mitumbu

utumbo

intestines

utyolo

hofu

fear

uwa

kuwa

be

uwifu

wivu

jealousy

uya

kurudi

return

uyoga

uyoga

mushroom

W

wahi

wahi

reach (in time)

wamba

kuweka Ngozi kwenye ngoma

stretch over, tighten skin

wambikaji

upikaji

cooking

wele

mtama

pearl millet

wiki

wiki

week

winga

fukuza

chase

woga

woga

fear

Y

ya

ya

that

yaani

yaani

so that

yega

kuna

scratch, grate


No comments:

Post a Comment

UTALII UKAGULUNI UMESHAFUNGULIWA TWENDENI TUKATALII WILAYA YA KILOSA NA GAIRO MKOANI MOROGORO.

 PICHA KATIKA MATUKIO YA UTALII UKAGULUNI. Wilaya ya Kilosa na Gairo zilizopo Mkoani Morogoro zimebarikiwa kuwa na vivutio vingi sana ambavy...