SIMO/HADITHI

MUNHU YENDA KUTOLA MWANAGWE

SUWI, MBALA NE DIBULA

Katali kweja kowa na mukata matumu; mwitumu dyakwe dimonga mweja mwegwila suwi, Isuwi foyogwila imwenye ditumu ngheja yagendela ukuya kwitumu kwa majuwa mengi kosoko iyo suwi yeja yapata mhafu wa kwikala mwitumu kwa majuwa mengi. Ishida yowa ukuya kwitumu njala kwa majuwa gose.

Ijuwa dimonga mbala yagendela habehi na ditumu, suwi foyamona yeja yenanga yekumugamba, mbwiyangu dedede wije umhonye ani nyufa ahano nugwila mno mwitumu majuwa mengi sipatile chakudiya konya nhase. Mbala yamubidula yekugamba, nokulafa nhani agweye go mukali nhafo? Kahi nechaka mikono. Suwi yagamba, haya segela hetumu ani sidaha kukukola. Mbala yeja yasegela, kamai suwi yeja yajumha hoikikolea mumutufi wa mbala hoilawa mwitimu. Foyalawa yeja yamugamba, mbala mbwiyangu chikuhonyile chidiyagwa, ani nina njala ya majuwa munane, na hambia nodiyaki? Mbala yamubidula yakumugamba, ani nonilekage nilema noumo. Aho yokuwa mbuya yaki kahi ungha nidiya? Suwi yeja, yagamba, ago gose mhulika gamba aniye sikukalala nina njala walosi wekugamba chikuhonyile chidiyagwa! Wose weja wafika mu ubishi chila munhu yekukwegela ahakwe.

Dibula dyeja dyowa kumwina dikuhulika sowekulonga. Kamai dikulawa dikuwosa ichowekulonga, mbala yeja yalonga sose sowekulonga na fene foyekona sifiswamu ifene foyakwenda kumugolosela. Dibula dyeja dyagamba, togola suwi no nhaifo foyalongile imiyago? Suwi yafumila. Dibula dyeja dyagamba, ani nikona sawa agweye mbala ukulema chaka imiyago kena njala, agweye fumila yakudiye maa yakudiile nani nimudiye konya mulonge yakudiye nani nimumese. Suwi hoyahulika nhaifo yeja yogoha kosoko dilaka dye dibula dyatendaga paap paap paap kamai kunyuma dibula dyamugamba mbala tija kahi ukugojaki. Kamai mbala yeja yatija. Kulawa baho hata lulu suwi na mbala wasirnbuya. 

Iwoligwa na Cuthbert Yohana Mwendi (Nahori) Mkwama

Chilongelo 0757075066

DIJOGOLO NE DIFUGI.

Ikatali difugi disakolaga Singhuku,  kosoko dyeja dyogohaga udunghu wa dikonjogolo. Ninga dijogolo disamanya fina amafugi godaha kuwa manghondo nadyo, dyendaga inghowa mhafu wakiyone uleke fikikole mbuya. Ijuwa dimwe dijogolo dyadiaga mwiselelo dije dyonage ifugi dikutija. 

Dijogolo dyeja dyenanga goloko funangu nhani ukutija wije chikilamuse. Difugi dyagamba, goloko ukundanhilisa ukuhananga wije undiye?. Agweye kwina moto wo ukwaka mwitwi ukuhananga loo fonikwija baho no ngholaga na kunisomela kupata chakudia. Konidahahi sikwenda.  

Dijogolo dyagamba, mujukulu wangu, ukogoha chaka afo ukugamba awu moto, haninghuli du idunghuwale no ileka musijanamusa. Difugi fodyahulika dyagamba, walume ninghakola kama chawelu nyone si moto, basi nowatamila wayangu chipata hanhu ha kongolela, nyama sa i chibehi behi. Kame hodigamba, Haa! Kuku kwamudasi, aho ninghadikola silakala? Dijogolo dyagamba, wije ukole nagwe kokona fina au simoto. 

Kame difugi dyasegelela hodigesa kukola dije dilangage, ding'onyo simoto wala disimoto. No baho chimoto moto  weli dijogolo dya hasi nonghomaga; fodyegala kumuhulo dijuwa dyo mafugi gose geja gasinhuka kona idiyao dikola dijogolo idyene dyo wagenda wokogoha wose. Hogodia inyama yao, kame gekusa miyetu kudidaha naki di, nadyo chikochidyogoha? Kamei dyawatamila wayagwe fina, idyenyecho nodyamutamile fina disina moto wala chochose chidaha kukoma wala kubulaga munhu. Kame dikasegelele dyeja dyona fina chawelu kusina cho chose fodyagesa kame chawelu dikoma.

Kulawa baho amafugi gamala singhuku nochinghone amafugi hata dyoile idodogi disikogoha ikolowa au ijogolo ifene fodikuwa.

UNGHALAFE MISUNGU YAKO KWA MUNGHONDO UNGHAGESA KUTENDA NHAIFO KUKIMO GOMWENYECHO.

Iwoligwa na Cuthbert Yohana Mwendi (Nahori) Mkwama

Chilongelo 0757075066

IMUNHU YAGALUKA MAGUHA

Kweja kowa munhu yeja yaluta kutali kulawa ukwao; uko koyaluta yeja yatola mfele, Disina dye munhu yenangagwa Matondo. Yeja yekala uko ne muke hata weja weleka mwana; Kahi isi iyo yeja yengila njala nghulu kamai imugosi yamulonga imuke walute ukwao koyalawa uleke wegale imwana yakalamusigwe, imfele yafumila. Weja wakilaga kamai wekuluta; Majua mengi geja galoka wengali mnhambo iyo,  fo weja wowa munjila injala yeja yawasokesa kamehi  injila yowagendaga yeja yowa dilila dye Muhumba.

Weja wagenda ijuwa dimwe weja wona chinhu cha kujuma kwina ibiki mwilila loo dyeleka kahi gefa homwa. Imugosi yeja yagamba mukangu ukona umudyo kumwande ifene fowuhomoke? Konya chihona. Imfele yamugamba ng'oo auya simudyo udiyagwa, agwe mudyo waki ukwifaga nedijuwa dyose di. Imugosi yeja yagamba, nhafo gweye injala kwechaka? umudyo wifile nhafi ukuuleka? agweye maa nghwendile ani nikudiya.

Weja wafika hesina dye dimudyo, Imugosi yalonda kamai yekudiya, bahaya foyadiya yeja yogwa hasi kamei yadoda yasigala maguha. Imfele foyamona imulume kadoda yeja yalila yakugamba, Mulumangu Matondo Siyo siyo nghulamula kulema siyo mulumangu Matondo siyo siyo nghulamula kulema siyo go wudiile dimudyo sio siyo nghulamula kulema siyo mwilila dye mhuhumba siyo siyo nghulamula kulema siyo.

Imfele yatangila imulume yekwinuka yakugamba, he'e he'e gwe nyamala nyamala nghusindikise ukwenu nyamala. Kamai yakumugamba, mukangu ani nyufa nhafi yeleka imwana nghusindikise ukwenu. Basi yeja yamwigala nhaifo, ahene howekubwihila imugosi yekuwa maguha muhala maa wekuhananga wenuke imfe yekwimba lyimbo lwakwe noho yenuke. Weja wagenda hata fowafika ukaya imfele yeja yawatamila fina imiyagwe simumi wakate mbilila yafikile umo. Kamai fowamala kukata, weja wamugamba haya imba kamai yekwimba mulumangu Matondo siyo siyo Nghulamula kulema siyo, Gowudile dimudyo siyo siyo nghulamula kulema siyo; Mwilila dye muhumba siyo siyo Nghulamula kulema siyo Siludaha wekuhulika hoyamulekile naye yekwimba aku yakwija he'e he'e gwe nyamala nyamala nghusindikise ukwenu nyamala kamai yekwinuka yekwija hata mwikolongo kamai kagaluka maguha muhala. Basi weja wafukisa wekulila basi weja watamilwa ne mfele kamai wekiinanga wekumala ifa wekala ne  mwana nghiwa nghena babakwe. 

Wasimulile simo ai Cuthbert Yohana Mwendi Mnyengwa chibulugwabulugwa na mwidikilaji Flora Difulata Chitemo

Chilongelo 0757075066

SUNGURA NE DIFISI

Katali Fisi yeja yagenda yokongola ne miyagwe Sungula. Weja wasinda kumbago majuwa mengi, ninga kusina ichene chowapata; waseja walasa nyama wala chidege. Ifuka Yeja yahela, nao kowoile kutali na ukaya. Fisi foyona ifuka isigala chidodogi, yeja yakonga kogoha fina injala nhagela ikudaha kuwakoma. Ijuwa dimwe weja wengila muhulo wingi kutali kusuma kose kowokokuwa wekuwa wafikile. 

Uko kumuhulo ifisi yeja yalasa ikanga. Foyadikola, fisi yeja yona choyo kudiya dikanga na sungula. Yeja yahananga njila kumwimila sungula yanghadiye dikanga. Fisi yamutuma sungula yalute yakalonde moto weje wasomelele dikanga: umoto uwecho weja wowa udunghu we dyuwa idikwingila. 

Sungula yeja yandamila, yeja yona fina kadanhilisigwa, hadyuwa ijuwa dikwingila si moto. Sungula yeja yakonga kuya ukwene koyamulekile fisi na dikanga. Ninga chaka yeja yasumwa ne chisa kame yagona yewayeka kumbago, nhosiku yakwe yeja yoya na ukaya. Kwafiya weja wagendesa kumbago, yeja yafika ukaya nenjala yo ugele wose woyekalila mumbago. Munyuma fisi foyona sungula yekuluta kukulonda umoto, nao si moto ni dijuwa, aye yeja yalonda dikanga kamai yekudia.

Naye foyamala kudiya kamai yekuya ukaya. Yeja yagenda majuwa mengi naye yafika ukaya. Fisi foyafika ukaya weja wakitag'anyila na sungula kamai wakilamusa, Sungula yeja yakitenda fina nghena nyono naye. Fisi yeja yosa yekugamba, sungula, ani nakugoja posi nghweja woneke hata diyelo nhafi nhani na uleke kuya? Sungula yeja yabidula yekugamba, umoto uya weja wagilila kamai honiukongha kuno ukaya. Aho dikanga duwahi? Fisi yeja yagamba, dikanga diya dyeja dyowa dikali iyumi kamai dyeja dyatija. 

Ijuwa dimwe sungula yeja yaluta kwidalu dye singhowo hoyokona nghowo ifile mondo, kamai yeja yamulutila fisi yekumugamba, ani nyona nghowo ya mondo kwidalu chigende chikodiye. Fisi yeja yafumila. Kamai sungula mumisungu yakwe yeja yamugamba fisi, kona gweye nghusigilile kusinghowo ani nokufika uko. Fisi yeja yafumila chimwande mwande kuhanga naye nomo yokwendaga kamanya fina singhowo singhowa nghefu yakadiyage uleke yegute. Sungula yaluta ukwakwe kamai yekalonda ipando dyakwe kame yekumwandamila fisi. 

Sungula foyafika kusinghowo; yeja yamugamba, kufa diyelo. Kumbe nomukumala singhowo sangu. Kukigalusa mwenye mugunda. Kamai yamutowa ne dipando dyakwe. Fisi foyatoigwa nhaifo ngheja yalanga yone imwene iyamutoile, yeja yamanya katoigwa na mwenye mugunda.

Sungula yeja yoya ukaya; Siludaha fisi naye yekuya yekulawa kumbago, yekumutamila sungula yamugamba, imwenyemugunda kanifikilila kanhowa

kahila kambulaga. Sungula yeja yamungamba, basi, kwina ifuma. Majuwa mengi geja galoka, kamai hakaya yao heja howa na ngo'ma ya mwali ikugona nechilo. Fisi yeja yafala mangala mumigulu kamai yakwingila kame yekugina, yekwimba yekugamba, Sungula mubala, kadumila umwangu. Nghoma dikanga ndiya nimweme; Aye yekwandamila dyuwa idikwingila, ani kunyuma nikudiya dikanga. Sungula foyahulika inyono yeja yakwila kame naye yekufala mangala kamai yekwimba, natotowa dikulu kusinghowo, Dikulu dyamanya mwenye mugunda. Natowa dikulu kusinghowo, Dikulu dyamanya mwenye mugundo. Fisi yeja yakola nyono kamai wekuleka ng'omba wekugomba. Kulawa dijuwa didyo weja wakigawa.

Iwoligwa na Cuthbert Yohana Mwendi Mnyengwa Chibulugwabulugwa (Nahori) Mkwama

Chilongelo 0757075066

IBAMUNHU YENDA KUTOLA MWANAGWE YAMWELEKE

IMWANIKE NE DIDEGE

Baho katali kowa na munhu, naye imunhu yuyo yowa na muke kamei na wana wao washano nao wose weja wowa wa chigosi. Imunhu yuyo yeja yowa na mugunda wakwe mukulu lowo fowowa wahandwa kowa ne idege dya diaga simbeyu. Imwanike wakwe imukulu yeja yaditega didege lowo disogwilaga. 

Dijua dimonga didege didyo dyeja dyogwila mumutego uwo woyatega imwanike naye imwanike foyaluta konjola umutego wakwe yadifika nadyo dyowa iswamu lugano. Foyowa mukudyohela mumutego didege dyalonga dikugamba:

Unondage digoyagoya!

Umwaka ukwija

Motambula dege

Mwana wa nyika!

Imwanike yudya yadilonda didege mpaka ukaya. Uko ukaya ng’hahananga yadikome, lowo kosoko dyeja dyowa iswamu lugano yeja yadileka. Hanyuma ing’ina ne babakwe weja wahananga didege dikomwe wadiile ugali kamei imwanike yadikola yakome kamei kahi dyemba.

Unghomage digoyagoya

Umwaka ukwija

Motambula dege

Mwana wa nyika.

MUNHU NE MUKE

Baho katali munhu yumwe mugosi yeja yowa na mufele, kamei wekala chigele chitali, kamei imugosi yuya katola mufele yungi, kamei kekala nao, kamei hakamwenda lugano imufele we keli, wa kwanza ng’hamwendage. 

Ijuwa dimwe imugosi yuya kaluta nhambo, chigele yang’hati yakonge inhambo yakwe hoyewasigilila wakagwe yakugamba, “adino dimudyo dyonahandile mng’hadidiye mpaka nuye”. Imufele imukulu yowa yena wana weli, kekala nao wanagwe, hoyekuwa yakihindila kugati yakogoha kukumula umulango kosoko ya dimudyo didyo dikigwe hanje haya dihandigwe.

Kamei imufele wa keli dimudyo diya kaditema, kamei kamulundila imiyagwe hamulango, kamei imulume foyejile hoyomutamila, langa imukago kang’enya dimudyo dino. Kamei imugosi yuya kamukoma imukagwe, kamei iwana wasigala bahaya, kamei imufele yuya hoyekuwa yekudumangisa lugano awana waya, howokuwa wakwikala hamafiga wakulila.

Imufele yuya wa keli hakadumula diganja dya mukono we muke miyagwe, keka kukano. Kamei awana howokuwa wekulila. Kamei imufele yuya hoyekuwa yakukwila kukano yakalonda diganja. Kamei yakuhumuluka na mukono uya yakuwakwacha wana lugano kila ijuwa yekugolosa

nheifo, wana yakuwadumangisa.

Kamei hakeja mdala yumwe hoyemutamila mugosingwa yuya, “wanago wakudumangila kosoko imufele yuno hakadumula mkono we mukago, wana wakwimba nyimbo, kamei imwene yakukwila kukano yakalonda mukono yakukwacha wana”. Kamei imugosi yuya dijuwa dimonga yagamba, basi hambia diyelo nikumgamba nikuluta nhambo. Kamei hakakifisa; kamei iwana wakonga wakwimba; kamei imwene imufele yuya yakalonda umukono uya yakuwakwachila awana. Kamei imugosi yuya kamkola; kamei foyakoligwe kegaligwa kaluta kwa mundewa, kejatamila, kamei imundewa yuya katowa digunda. Foyatowile, digunda kamei wanhu waluta. Kamei imundewa yuya kalamula kagamba imufele yuya yakomigwe. 

Simo yangu ihela.